Czy przekonania religijne małżonka mogą stanowić prawnie uzasadnioną przeszkodę w zakończeniu małżeństwa? Prawo cywilne, w szczególności Kodeks rodzinny i opiekuńczy, przewiduje możliwość rozwodu, jednakże nie zawsze jest to proces prosty i jednoznaczny. Kiedy jeden z małżonków odmawia zgody na rozwód, powody tego sprzeciwu mogą być różnorodne, a wśród nich przekonania religijne zajmują szczególne miejsce. Warto zatem przyjrzeć się, jak polski system prawny odnosi się do takich sytuacji oraz jakie konsekwencje mogą wyniknąć z odmowy rozwodu ze względów duchowych.
Kiedy sąd nie orzeknie rozwodu?
Zacznijmy od wymienienia sytuacji, w których Sąd może odmówić orzeczenia rozwodu – są to negatywne przesłanki rozwodowe.
- Brak trwałego rozkładu pożycia: Jeśli małżonkowie nadal utrzymują więzi emocjonalne, fizyczne lub gospodarcze.
- Dobro małoletnich dzieci: Gdy rozwód mógłby negatywnie wpłynąć na dobro dzieci.
- Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego: Gdy rozwód prowadzi do rażącej krzywdy dla jednego z małżonków np. zły stan zdrowia małżonka, który nie chce orzeczenia rozwodu.
- Żądanie rozwodu przez winnego: Jeśli rozwód żąda małżonek wyłącznie winny rozpadowi, a drugi małżonek się sprzeciwia.
Małżonek niewinny rozkładowi pożycia ze względów religijnych nie zgadza się na rozwód – co orzeknie sąd?
Weźmy na tapet taki przykład: mąż przyznaje się do zdrady i wnosi pozew o rozwód z powodu swojej wyłącznej winy, a żona, osoba głęboko wierząca, sprzeciwia się rozwodowi. Pojawia się pytanie: czy sąd może uznać jej odmowę za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego? Czy orzeknie rozwód?
Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (KRO), jednak temat ten był wielokrotnie analizowany w doktrynie oraz orzecznictwie. Warto przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1997 roku (sygn. akt II CKN 292/97), który stwierdza, że:
„nie można podzielić stanowiska wyrażonego przez Sąd Apelacyjny, że motywy moralne i religijne odmowy zgody na rozwód są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Podobnie jeżeli chodzi o motyw obawy co do utraty możliwości podjęcia pracy katechety. Wymienione przez pozwaną przyczyny odmowy zgody na rozwód w żadnym razie nie są naganne. Argumenty Sądu Apelacyjnego, że osoba wierząca i rozwiedziona bez swej winy, nie jest dyskryminowana w wykonywaniu praktyk religijnych oraz, że przyszłe wykonywanie zawodu katechety przez pozwaną jest hipotetyczne i niepewne nie uzasadniają uznania stanowiska pozwanej za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego […]”.
Podobne stanowisko przyjął Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 16 czerwca 1999 r. w sprawie I ACa 290/99 (LEX nr 50098).
Należy jednak pamiętać, że każda sprawa rozwodowa jest rozpatrywana indywidualnie. Sąd ma obowiązek ocenić odmowę zgody na rozwód w kontekście konkretnego stanu faktycznego oraz okoliczności towarzyszących sprawie. Oznacza to, że nie istnieją sztywne zasady, które mogłyby jednoznacznie określić wynik postępowania. Sąd musi uwzględnić wszystkie aspekty sytuacji rodzinnej.
Częste rozterki polskich małżeństw w kryzysie: Czy katolik może zgodzić się na rozwód? Jak wygląda to z perspektywy prawa kościelnego?
W Kościele katolickim nie ma możliwości uznania rozwodu w tradycyjnym sensie, ponieważ małżeństwo sakramentalne jest postrzegane jako nierozerwalne. W związku z tym termin „rozwód kościelny” jest mylący; zamiast tego Kościół uznaje możliwość stwierdzenia nieważności małżeństwa, co oznacza, że małżeństwo nigdy nie było ważne od samego początku. Prawo kanoniczne przewiduje różne przeszkody, które mogą prowadzić do stwierdzenia nieważności, takie jak brak zgody na małżeństwo czy niemożność jego skonsumowania.
Z perspektywy prawa kościelnego, katolik może wyrazić zgodę na rozwód cywilny, jednak w praktyce wiąże się to z poważnymi konsekwencjami duchowymi. Osoby żyjące w nowych związkach po rozwodzie cywilnym są uznawane za żyjące w stanie grzechu ciężkiego i nie mogą przystępować do sakramentów, takich jak Eucharystia czy spowiedź. Kościół zaleca separację jako alternatywę dla rozwodu cywilnego w sytuacjach skrajnych, takich jak przemoc czy uzależnienia, ale podkreśla, że celem takiej separacji powinno być dążenie do pojednania i naprawy relacji.
Jakie są przesłanki do unieważnienia małżeństwa?
W Kodeksie Prawa Kanonicznego istnieją cztery główne kategorie przesłanek do unieważnienia małżeństwa:
- Przeszkody zrywające: Obejmują one sytuacje, które uniemożliwiają zawarcie ważnego małżeństwa. Przykłady to:
- Zbyt młody wiek współmałżonka (14 lat dla kobiet, 16 lat dla mężczyzn).
- Istnienie wcześniejszego małżeństwa jednej ze stron.
- Pokrewieństwo w bliskim stopniu (np. do IV stopnia).
- Złożenie ślubów czystości przez jednego z małżonków (np. osoby zakonne).
- Wady zgody małżeńskiej: Występują, gdy jedna ze stron nie była w stanie świadomie wyrazić zgody na zawarcie małżeństwa. Mogą to być przypadki:
- Przymus lub oszustwo przy zawieraniu małżeństwa.
- Niezdolność psychiczna do podjęcia decyzji o małżeństwie, np. z powodu chorób psychicznych.
- Ukrywanie istotnych informacji, które mogłyby wpłynąć na decyzję o małżeństwie.
- Brak formy kanonicznej: Małżeństwo musi być zawarte zgodnie z wymaganiami prawa kanonicznego, co obejmuje obecność duchownego oraz świadków. Naruszenie tych zasad może prowadzić do orzeczenia nieważności.
- Niezdolność psychiczna: Dotyczy sytuacji, w których jedna ze stron nie była w stanie zrozumieć natury i zobowiązań wynikających z sakramentu małżeńskiego.
Aby ubiegać się o unieważnienie, zainteresowana strona musi złożyć skargę do sądu kościelnego, przedstawiając konkretne argumenty i dowody potwierdzające istnienie przeszkód lub wad.
Proces ten jest skomplikowany i może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, w zależności od specyfiki sprawy oraz dostępnych dowodów.
Brak zgody na rozwód z powodów religijnych – wyzwanie dla polskich Sądów
Odmowa zgody na rozwód z powodów religijnych jest jednym z bardziej złożonych zagadnień w polskim prawie cywilnym, wymagającym od sądów szczególnej uwagi i wyważenia argumentów obu stron. Orzecznictwo podkreśla konieczność poszanowania wartości religijnych i moralnych, jednak w przypadku trwałego rozkładu pożycia utrzymywanie związku małżeńskiego często prowadzi do fikcji prawnej, która nie znajduje uzasadnienia ani w prawie, ani w zasadach współżycia społecznego.
Nie można jednak pomijać perspektywy osób, które z powodów religijnych starają się zachować małżeństwo.
Jestem absolwentką Wydziału Prawa i Administracji na Uniwersytecie Warszawskim oraz członkiem Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie. Posiadam ponad 10 letnie doświadczenie w branży prawniczej. Specjalizuje się w prowadzeniu spraw z zakresu prawa karnego oraz prawa cywilnego ze szczególnym uwzględnieniem prawa rodzinnego. Zajmuje się kompleksową obsługą zarówno osób indywidualnych, jak i firm.
